Moda na rad – kulisty odkrycia Państwa Curie

W 1898 r. Maria Skłodowska-Curie wraz z mężem Piotrem Curie odkryli nowy pierwiastek w głównej rudzie uranu – rad. Odkrycie Państwa Curie nie tylko zapisało się na kartach historii fizyki i chemii, ale również otworzyło obszerny rozdział w księdze szarlatanerii i cudownych leków.

Rys.1 Piotr i Maria Curie

Wraz z odkryciem nowego pierwiastka świat ogarnęło radowe szaleństwo. Mimo niepoznanych jeszcze właściwości radu, producenci przypisywali mu lecznicze właściwość. Był on powszechnie dodawany do leków, kosmetyków i innych produktów komercyjnych, między innymi: wełny dla niemowląt, prezerwatyw, czopków, pasty do zębów, czekolady, wody gazowanej i dozowników wody, papierosów, środków czyszczących oraz farb^[1] .

Rys. 2 W 1945 roku w Niemczech na rynku pojawiła się pasta do zębów o nazwie Doramad. Na opakowaniu widniała informacja: „Promieniowanie radioaktywne zwiększa ochronę zębów, dziąsła zostają zasilane nową życiową energią, destrukcyjne działanie bakterii jest zahamowane, delikatnie czyści szkliwo i przywraca mu biel i połysk”^[2].

W niedługi czas po odkryciu Państwa Curie na rynku pojawił się krem Tho-Radia, którego formuła została opracowana przez niejakiego dr Alfreda Curie. Wiele źródeł wskazuje, że owy lekarz nie był w żadnym stopniu spokrewniony z Piotrem Curie. Nazwiskiem sławnych naukowców posługiwał się prawdopodobnie jedynie dla celów handlowych, w celu zwiększenia sprzedaży swoich produktów^[3].

Obiecująca natychmiastowe lecznicze i upiększające działanie, firma Tho-Radia zyskała szeroką popularność we Francji podczas wczesnych latach 1930 jako producenta ogromnej gamy różnych kosmetyków i perfum ^[4].

Rysunek 2. Jeden z produktów firmy Thio-Radia. Skład: bromek radu 0,01 mg, siarczan toru: 0,1 g, tlenek tytanu 4 g na 100 g kremu

Przypuszcza się, że owym tajemniczym doktorem Curie był Alexis Moussalli – egipski farmaceuta, który na przełomie lat 1927- 1934 opatentował aż 101 preparatów zawierających rad i inne pierwiastki promieniotwórcze, przy czym jedynie krem Tho-Radia i Creme Radio-Thorium jako Alfred Curie^[5].

Nie tylko Moussalli wykorzystywał radioaktywny rad jako cudotwórczy składnik kosmetyków. Przykładem jest krem do cery suchej według receptury Benneta z 1937 roku, który podobnie jak Tho-Radia zawierał sole radu i chlorek toru, ale już w innych proporcjach.

Rys. 4 „Radowe kobiety” podczas pracy

W sprzedaży popularne stały się luminescencyjne zegarki, których tarcze i cyferki były pokrywane farbą zawierającą rad. Jednym z producentów takich zegarków była firma U.S. Radium Corporation. Pracujące tam kobiety nakładały radioaktywną farbę na elementy konstrukcyjne zegarków za pomocą pędzelków, patyków, szczecinek. Aby ułatwić sobie aplikację farby, musiały najpierw polizać wyżej wymienione narzędzia. Tak więc w sposób ciągły wprowadzały do organizmu promieniotwórczy rad. W konsekwencji cierpiały na liczne popromienne dolegliwości m.in. na rozpad kości twarzy i zębów. Do historii przeszły jako „Radowe Kobiety”^[6].

Rys.5 Undark – nazwa handlowa luminescencyjnej farby będącej mieszaniną radioaktywnego radu i siarczku cynku^[7].

Rad dodawano również do środków czystości. Etykieta jednego z tego typu specyfików zawierała następującą informację: „Radowy spray jest płynnym środkiem czyszczącym i polerującym, do usuwania kurzy, dezynfekującym, odświeżającym, środkiem do zabijania much, komarów, karaluchów, pluskw domowych, pcheł i wszy. Można go stosować do czyszczenia i polerowania: mebli, wózków, pojazdów, marmuru, płytek ceramicznych, mosiądzu, niklu, dywanów, dywaników, części maszyn, maszyn do pisania, kas fiskalnych i wielu innych” ^[8].

Producenci oferowali również inne radowe produkty. W sklepie można było nabyć wodę radową produkowaną przez Standard Chemical Company w Pittsburghu w USA. Jedna buteleczka leczniczej wody zawierała 2 mg izotopu ²²⁶Ra i niewielkie ilości izotopu ²²⁸Ra^[9].

Na skutki „radowej kuracji” nie trzeba było czekać długo. Już w 1932 roku skandal wywołała śmierć amerykańskiego golfisty Ebena Byers’a^[10]. Sportowiec wracając w 1927 roku z meczu zranił się w ramię. Na uśmierzenie bólu lekarz przepisał mu Radithor – lek zawierający duże stężenie radu. Byers wierząc, że cudowny lek znacznie poprawi stan jego zdrowia spożył ogółem około 1 400 butelek tego specyfiku^[11]. W 1930 roku sportowiec zaprzestał spożywania farmaceutyku. Jednakże było już za późno na odwrócenie negatywnych skutków spożywania radioaktywnego pierwiastka. Stężenie promieniotwórczej substancji, która spustoszyła mu organizm, było ogromne. Sportowiec umarł w męczarniach – utracił większość kości szczęki, miał dziury w czaszce. Pochowano go w 1932 roku w Pittsburghu w wyłożonej ołowiem trumnie^[12].

Choroba i śmierć Ebena Byers’a doprowadziły do zwiększenia świadomości ryzyka związanego z przyjmowaniem radioaktywnych substancji^[13], jednak nie ostudziły całkowicie zachwytu radem jako cudownym środkiem na wszelkie dolegliwości.